дәстүрлі мәдениеттегі әлеуметтік, экономикалық, аймақтық, жастық, жыныстық және т.б. жағынан айқындауыш, анықтауыш белгі ретінде жүретін әрі тұтастық зат ретінде елеулі этномәдени мәнге ие заттық мәдениет элементі. Баскиімде ұлттық эстетикалық талғам мен табиғи ортаға бейімделу ерекшеліктері, адамдардың жас және жергілікті, рулық ерекшеліктері көрініс табады. XІX ғ.-дың ІІ жартысынан бастап қазақ қоғамында орын алған әлеуметтік өзгерістерге байланысты мәдени өмірде де үлкен өзгерістер болды.                        Киімде географиялық, ру-тайпалық ерекшелiгi көбiне баскиім мен шапанда байқалады. М.Әуезов еңбектерінде сегіз сай уақ тымақ, үш құлақты керей тымақ, қаракесек, адай бөрiк, арғын тымақ, қыпшақ тымақ, сырмалаған алты сай найман тымақ, төрт сай аласа тобықты тымағы деген бір текті баскиімнің сан алуан түрлері аталады. Бұған қоса аймақ ерекшелiгiне қарай Жетiсу, Арқа, Қоңырат үлгiсi деп аталатын тымақтар да ел арасында кездеседі.                                                                                                                                                              I.Есенберлиннiң «Көшпендiлер» тарихи трилогиясында былай делiнген: Батыс қазақтарына тән киiмдер Арқа өңiрiнен басқаша… Бастарына кигендерi кеуделерiне дейiн жабатын түйе жүн жалбағай, етек жағы айбалтаның жүзiндей қайқайып келген. Әшекейлене кестеленген оқшима қалпақ … Тымақтары да бөтен. Үстiн барқытпен тыстап, етегiн терiмен көмкерген. Шошайған төбесiнiң құлақ тұсынан бастап жоғары қарай алты салалы етiп оқа ұстаған. Жарғақ шалбар, түйе жүн шекпен, кең құлаш етiк, ақ таңдақ, арша не болмаса тобылғы түстес етiп боялған жұмсақ тонның, шолақ сәндi пешпеттердiң етек өңiрiне зер салған.                                                                                                                                                                              Баскиім әйел, еркек, бала, жасөспірім баскиімі деген түрлерге бөлінеді. Ер адамдардың баскиімдері қолданыстық ерекшелігі, пішімі этномәдени мәніне қарай мынадай түрлерге бөлінеді: а) Кішігірім, тымақ, мұрақ тәрізді қыстық баскиімнің ішінен киілетін матадан тігілген жеңіл тақия; ә) киізден тігілген қалпақ; б) қалың матадан тігілген күләпара (башлық); в) тері қалпында немесе матамен тысталған жылы бөрік; г) қысқы жылы тымақ.                                                                                                                                                                                          Ерлер баскиімінің түрі онша көп емес: қалпақ, бөрік, тымақ, құлақшын, жалбағай, делбегей, далбай, шыт, кепеш (құстаңдай, қолкесте, бiзкесте түрлерiмен кестеленген), үшкүлдiр, жекей, жапетер, тақия ( зерлi, үкiлi, оқалы, сырма, шошақ төбе, тiкше, қатипа және т.б.), бөкебай, күләпара, қырпу (iштiк бөрiк) және т.б. Ауқаттылар төбесі сүйірлеу келген құндыз немесе сусар бөріктің үстіне барқытпен (көбінесе күрең түсті) қапталған, алтын зерлермен кестеленген биік қалпақ киген. Жас жігіттер ат жарыста, көкпар тартуда бастарына шеті кестеленген байламша (шыт) тартады. Мұндағы шыт ерлердің жаздық баскиім ретінде қолданылады, ол тердің көзге, бетке ағуынан қорғайды. Шытты кездемеден басқа байлауға жетерліктей етіп шетін тігіп дайындайды.                                                                                                                                                                                                                                                                           Қазақ әйелдерінің баскиімдері олардың жасы мен отбасындағы жағдайына байланысты бір-бірінен көп ерекшеленеді. Әйелдердің баскиімдері: бергек, бөрік, жаулық, желек, жырға, кимешек, күндік, орамал, қарқара, сәукеле, тақия, шәлi (жiбек, шiлтер, оюлы түрi бар), қасаба, бүркеніш, шылауыш және т.б.                                                                                                    Жаздыгүні қыздар түрлі-түсті жібек, барқыт, мақпалдан тігілген, төбесі жайпақ, дөңгелек тақия кисе, қыс маусымында ауқаттылар кәмшат бөрік киген.                                                    Баскиімдерді негізінен үш өңірге (ареал) картографиялауға болады: а) батыс, Бөкей ордасынан Торғайға дейінгі Орынбор даласы мен Солтүстік Арал төңірегіне дейінгі аралық; ә) солтүстік-шығыс Ақмола мен Семей облыстары (Сібір қырғыздары өңірі) және б) оңтүстік өңір және Жетісудан Сырдарияға дейінгі аралық. Олардың әрқайсысының ішінде де ішінара территориялық өзгешеліктерді аңғаруға болады: Мысалы, батыс ареалы құрамындағы Маңғыстау өңірі; Солтүстік шығыс құрамына кіретін Шығыс Қазақстан; ал Сырдарияның төменгі ағысы өңірінің орны алабөтен: бұл өңірде жоғарыда аталған үш өңірге тән ерекшеліктердің дені кездеседі.                                                                                                                                    Батыс комплексі мынадай айырмашылықтарымен ерекшеленеді: ер және әйел баскиімдері ішіне шетіне тері көмкерілген конус пішінді малақай (төбетай) киіледі. Сондай-ақ бұл өңірде күләпара және тігіні ерекше бұрама жаулық кеңінен таралған.                                                                                                                                                                                              Солтүстік, Орталық, Шығыс Қазақстандағы баскиім комплекстерін батысқа жақындастыратын түрлері – төбетей мен күләпара, бірақ батыста жақтауы тұтас күләпара басым түсіп жатады. Шығыс Қазақстандағы әйелдер баскиімі әсіресе, кимешек пішінділігімен және шағын жаулықпен ерекшеленеді. Қазақстанның оңтүстік өңірінде төрт қырлы киіз қалпақ тараған. Жетісудың шығысындағы баскиімдер комплексі қатты каркасты ерекше жаулықпен ерекшеленеді.                                                                                                                                                Деректерге қарағанда Қазалы мен Перовск оязында (қазіргі Қызылорда облысы) баскиімдердің неше түрлі үлгісі болды. Жамылғыш пен кимешектің бірнеше нұсқасы солтүстік шығыс пен оңтүстік ареалдарға да тән, ал жаулықтың бір нұсқасы тек осы өңірде кездеседі – жаулықтар жұмсақ болып келеді. Ер адамдар пошымы солтүстік шығыс ареалға тән күләпара киеді.                                                                                                                                                                                                                                                                                                   Үлкендердің баскиімне қарағанда жасөспірімдердің баскиімдегі ерекшелік шошақ төбелі тақияда байқалады: оның етегі үш елі болып, төбесі аласа шошақ келеді. Төбесі мен етегіне әртүрлі ою-өрнек салып, кейбіреуіне төрт бүйір өрнегі мен етегіндегі өрнегі қарайлас түсіріледі, кейбіреуінің төбесіне де, етегіне де ұласпалы өрнектер айналдырылады, кестені шым кесте етіп баттастырылмай жіңішкелеп (контурмен) әдемі тігіледі. Түрлі торғын немесе кездемемен астарланады, тақия сәнді болу үшін тыс пен астардың ортасына қатырма салынып сырылады, бұл тақияны ел арасында абай тақиясы деп те атайды.                                                                                                                                                                                              Байырғы ортада баскиімді әшекейлеу барысында алтын, күміс, гауһар сияқты асыл тастарды құрамдас бөліктер ретінде пайдаланған. Әшекейлер көбінесе сәукеле, тақия, бөрік, кимешек тәрізді баскиім түрлеріне тағылған.                                                                                                                                                                                                                                        Айшық – жарты ай, жұлдыз бейнесі бар, күмістен соғылатын жарты ай бейнелі күміс әшекейді жаулықтың шекесіне, кимешекке қадайды.                                                                      Басжақсы – сәукеленің әшекей бұйымдарының жалпы атауы. Сәукеленің әшекей заттары көп, әрі олар қымбатқа түсетіндіктен, күйеу жағы қалыңмалдан тыс сәукеленің құнын төлеген. Ол төлем сәукеле әшекейлерінің атауымен бас жақсы деп айтылған.                                                                                                                                                                            Бетмоншақ – сәукеленің екі жағына, маңдайына салбырата қадап қоятын бірнеше қатар төгілмелі моншақ. Оны сәукеленің бетмоншағы деп атайды. Бетмоншақ екі түрлі болады, бірі бірыңғай ірілі-ұсақты моншақтардан түзілсе, екіншісі матадан тігіліп, моншақтар мата бетіне қадалады, екеуінің де арасында күміс қозалар қадалады. Бетмоншақ белге дейін, тіпті одан да төмен түсіп тұрған. Бетмоншақ жас келіннің ұялшақ жүзін жартылай жасырып, бетін бүркемелеп тұрады. Сондықтан «ұялып тұр» деудің орнына «бет моншағы үзіліп тұр» деген. Ертеде сәукелеге жақмоншақ, жақтама, жақтау, жырға, сәукеленің сырғасы деген әшекейлер таққан. Сонымен қатар шытақ – сәукеленің қозасы (қоза – шар сияқты металл әшекейі).     Жақмоншақ – сәукеле, бөрік, бергек, кимешек сияқты әйелдер баскиімдерінің екі жақ самайлығына және маңдайының алдыңғы жиегіне қасқа түсіре, тізбелі шоқ жасап шілтерлеп тағылатын әшекей. Жақ моншақты зергерлер алтын, күміс қозаларын жібек жіптерге тізіп, асыл тастармен бұршақтап, үзбелеп жасайды. Көзотаға – көбінесе ер адамның баскиіміне қадайтын меруерт, асыл тас. Оны қарапайым кісілер емес, қызмет дәрежесі жоғары, лауазымды, текті адамдар таққан.                                                                                                          Қозалы үкі – бөрікке қадайтын, үкі қауырсынын ораған әшекей әрі әшекей, әрі тұмар ретінде пайдаланылады.                                                                                                                      Сәукеленің сырғасы – салпыншағы мол, өзі ұзын да ауыр болғандықтан, тек салтанатты кездерде сәукелеге байлайтын сырға түрі (шекелікке ұқсас). Оны Батыс Қазақстанда сабақ, сабақты сырға деп атаған. Оның мәнісі: ауыр сырғаларға жіп байлап, шашқа, сәукелеге бекітеді (қазақ қолөнерінде сабақ «жіп» деген мағынаны білдіреді).                                                Талмоншақ – тақияға, сырт киімге бірнеше қатар етіп тағылатын моншақ түрі. Жас балалардың, қыздардың тақиясына тағылады.                                                                                        Үкіаяқ – жоғары жағына асыл тас орнатып, төменгі жағын күміспен күптеп, баскиімге, бесікке тағатын әшекей. Ертеде үкі киелі құс саналып, оның аяғын, қауырсынын тұмар орнына тұтынған. Үкіаяқ сырғада, сәукеледе, шаштеңгеде құрамдас бөлшек ретінде қолданылады.                                                                                                                                                          Шортас – баскиімге қадайтын асыл тас.                                                                                                                                                                                                                                                  Шоқ – баскиімге тағатын алтын әшекей, асыл тас; алтын шоқ. Эпостық жырларда мұның шоқты деген варианты да ұшырасады. Ал бұрама шоқ, үкілі шоқ асыл тасты баскиім әшекейлерінің күрделі түрлері. Қазақ тұрмысында шоқ белбеу, шоқ қондырған баскиім ертеде тектілікті, лауазымды, дәрежені көрсеткен. Лауазымына қарай асыл тас түрлері, түстері де әртүрлі болған.                                                                                                                                                                                                                                                                                      Шырмауық – ілгекті оқа, металл ілгекті әйелдердің баскиім әшекейі.                                                                                                                                                                                            Шытыра – баскиімге, омырауға, аяқкиімге қадайтын, ағашқа, ер-тұрманға орнататын асыл тасты, не тассыз күміс әшекей. Шытыралар түріне қарай ақ шытыра, алтын шытыра, күміс шытыра, күмбез шытыра, құмырсқа бел шытыра, меруерт шытыра т.б. деп аталады.