БОСАҒА

lat: BOSAǴA

үй есігін ұстап тұратын екі жақтау және үй ішіндегі осы бөлік маңындағы кеңістіктің атауы. Аталмыш екі жақтаудың үстіне маңдайша, астыңғы жағына табалдырық бекітіледі. Сол жақтауларға керегенің екі жақтауы бекітіліп байланады. Босаға, маңдайша, табалдырық, уық пен керегеге жалғастырылып байланғаннан кейін үйдің ішіне кіріп-шығатын есік дайын болады.                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Киіз үй кеңістігінің әйел адамға, отанасына арналған бөлігін сол босаға, ер адамдарға арналған бөлігін оң босаға (оң жақ босаға) дейді. Қазақтар үй кеңістігінің осы бөлігін ерекше қастерлейді. Сондықтан да бата-тілек айтқан кезде «Босағаң берік болсын» деп тілек тілейді. Күйеуге шықпаған, ата-анасының үйінде жүрген қызды оң босағада отырған қыз деп айтады.                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Қазақта босағаға қатысты ырым-тыйымдар көп. Табалдырықты басып тұрғанды, босаға кергенді теріс қылық деп санайды. Сондай-ақ жесір әйелді әмеңгерлікпен атастырғанда, неке оқырда жесір адамды өз үйінің есігінен шығармай және оң жақ керегесін көтеріп, оның астынан еңбектетіп шығарады. Бұл басқа үйлік болдың, басқаның билігіне көштің, шықпаған есіктен енді қайтып кірмейсің дегенді білдіреді. Үйге кірген адам босағада тұрмай жоғары өтіп кетуі керек. Шұғыл жүрген, отырмайтын адам ғана босағадан қайтады. Халықтың дүниетанымында үйдің табалдырығы бейберекет басқа әлем мен ұйымдасқан үйреншікті әлемнің ортасындағы шекара болып саналады. Аңшылар басқа әлемнің қаскөй рухы мазалаған деп санаған мылтығы мен қақпанын үйреншікті әлемге тазартып кіргізу үшін оларды табалдырыққа тастап, жасы үлкен әйел адамға «аңдаусызда» үстінен аттатады. Сонда осы бұйымдар «шамданып», «қырсығы ашылады» деп ырымдайды. Ал кейбір аңшылар аталмыш құралдарды қазанның тұтқышымен қағып-соғады.                                                          Қазақтың ғұрыптық дәстүрінде жаңа түскен келін алғаш үйге кіргенде Б.-ға соғылмай кіруі керек. Егер келін босағаға соғылып қалса, үйдің берекесі қашады, келін баянды болмайды деп есептейді. Сондай-ақ босағаға сүйенбейді. Өйткені сүйенген адам мұңды, шерлі болады деп ырымдаған. Қыз баланы босағаға отырғызбайды, себебі ол тұрмысқа шықпай отырып қалады деп ырымдайды. Бақилық болған адамның басын ғана есікке қаратып жатқызады деп есептейтін қазақтар түнде басын босағаға беріп ұйықтамайды.